Gedeeld eigenaarschap nodig voor effectieve burger- en patiëntenparticipatie

De behoefte van de mens staat centraal bij het organiseren, ontwerpen en leveren van zorg. Bij veranderingen in de zorg, zoals de Juiste Zorg op de Juiste Plek, is het daarom belangrijk om burgers en patiënten te betrekken. Toch komt de participatie van burgers en patiënten in de praktijk nog onvoldoende van de grond. 

Het ministerie van VWS heeft daarom onderzoek laten doen naar de factoren die effectieve participatie in de weg staan. Dit onderzoek laat zien dat zorgaanbieders, zorgverzekeraars en gemeenten meer kennis en hulpmiddelen zouden willen om burger- en patiëntenparticipatie goed vorm te geven. Met de aanbevelingen uit het onderzoeksrapport kunnen partijen in de zorg aan de slag om participatie van burgers en patiënten verder te brengen.

Stem van burger essentieel voor regiovisie

De afgelopen jaren zijn partijen in de verschillende regio’s druk bezig geweest om regiobeelden te maken en samenwerkingsverbanden op te zetten in het kader van de Juiste Zorg op de Juiste Plek. De volgende stap in de transformatie is om die regiobeelden te vertalen naar regiovisies. Regiovisies moeten aansluiten op de behoefte van mensen, ze moeten de kwaliteit van de gezondheidszorg waarborgen en ontschotting zinnig vormgeven. Daarvoor is de (collectieve) stem en visie van patiënten, cliënten, naasten en inwoners essentieel. Het is dus van groot belang om te weten wat wel en niet werkt bij burger- en patiëntenparticipatie.

Verschillende ideeën over belemmerende factoren

Voor het onderzoek interviewde onderzoeksbureau XpertiseZorg onder meer zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten, burgercollectieven en patiëntenverenigingen. Uit die gesprekken blijkt dat ‘systeempartijen’ andere belemmeringen ervaren dan (vertegenwoordigers van) burgers en patiënten. Zo benoemen de systeempartijen bijvoorbeeld dat:

• het lastig is om burgers bereid te vinden om mee te praten over vraagstukken die verder van hun beleving af staan of onderwerpen die pas in de toekomst spelen;
• de meerwaarde van burgerparticipatie in hun optiek niet altijd in verhouding staat tot de tijd en energie die nodig is voor deze vorm van betrokkenheid en inspraak.

Burger- en patiëntencollectieven geven op hun beurt aan dat:

• systeempartijen de taal van burgers vaak onvoldoende spreken, waardoor er een kloof tussen beleid en burger blijft;
• burgerparticipatie een proces van de lange adem is, waarbij ze meer tijd nodig hebben om hun meerwaarde te bewijzen, zonder dat ze daarin gefaciliteerd worden.

Vroegtijdig betrekken

Hoe kunnen partijen die werken aan de Juiste Zorg op de Juiste Plek de inbreng en deskundigheid van burgers en patiënten beter benutten? De onderzoekers doen in hun eindrapport een reeks aanbevelingen voor praktijk én beleid, waaronder:

• Betrek als systeempartij patiëntenvertegenwoordiging en burgerorganisaties vroegtijdig bij het in kaart brengen van vraagstukken die nu en in de toekomst spelen. Daarmee wordt gezamenlijk eigenaarschap gecreëerd.
• Heb aandacht voor verschillende niveaus waarop betrokkenheid van burgerinitiatieven en patiëntenorganisaties wordt gevraagd. Op regionaal niveau is er een andere behoefte (vaak meedenken en reflecteren) dan dat er op lokaal niveau bestaat (acteren en co-creëren).
• Ontwikkel een ‘regionale werkagenda’ die de verbinding maakt tussen de vraagstukken op regionaal en lokaal niveau. Betrek burgers en patiënten nadrukkelijk bij het ‘inkleuren’ van de regionale werkagenda.