Laagdrempelige ondersteuning bij complexe psychische problematiek

In Zaanstad, Purmerend, Oostzaan en Wormerland sluiten ggz-medewerkers van Parnassia en de GGD en ervaringsdeskundigen standaard aan bij de wijkteams. Ook zetten de gemeenten in op meer samenwerking en contact in de wijk zelf. Zodat opschalen naar specialistische zorg minder vaak nodig is. Ina Boerema, projectleider GGD Zaanstreek-Waterland: “Behandeling is niet altijd de oplossing voor een psychisch probleem.”

Mensen met ernstige psychische problemen hebben dezelfde levenswensen als iedereen: een fatsoenlijk inkomen, prettig kunnen wonen en voldoende sociale contacten. “Maar de werkelijkheid ziet er meestal anders uit”, vertelt Ina. “Ze kampen met armoede, schulden, gezondheidsproblemen en een gevoel er niet bij te horen. Hulp voor deze problemen krijgen ze doorgaans van verschillende organisaties. Terwijl een samenhangende aanpak, waarbij de betrokken zorgverleners en begeleiders nauw samenwerken, beter zou zijn.”

Elkaar tijdig vinden

Hoe kunnen organisaties elkaar tijdig vinden en elkaars expertise zo inzetten dat ze sneller betere zorg bieden en verergering van problemen voorkomen? Dat was een van de onderwerpen van het project ‘Inbedden, borgen en verbinden in Zaanstreek-Waterland’, uitgevoerd met subsidie van ZonMw. Het samenwerkingsverband Zorg & Veilig Allen voor Eén van alle gemeenten en ketenpartners in de regio Zaanstreek-Waterland, de Werkplaats Sociaal Domein Amsterdam en Omgeving van het lectoraat Stedelijk Sociaal Werk van de Hogeschool van Amsterdam en kenniscentrum Phrenos werkten hieraan mee.

Borging van de samenwerkingsprocessen

“De gemeenten in de regio Zaanstreek-Waterland zetten zich al vanaf 2017 in voor een brede ketensamenwerking voor de zorg en ondersteuning aan mensen met complexe psychische problemen”, zegt Ina. “Dat doen ze in verschillende projecten vanuit het samenwerkingsverband Zorg & Veilig Allen voor Eén.” Preventie en vroegsignalering vormen de basis van deze projecten. Zodat mensen met complexe problemen eerder in beeld komen en de juiste hulp en ondersteuning sneller op gang kunnen komen. “Dit draagt ook bij aan het tijdig op- én afschalen van en naar specialistische zorg en minder overlast in de wijk.” Het afgelopen jaar richtten de partners van Allen voor Eén zich op borging van de samenwerkingsprocessen.

Leercirkels

In deze borging kregen ook de verbinding tussen zorg en welzijn en passende laagdrempelige activiteiten voor mensen met ernstige psychische problemen aandacht. Onderzoekers van het lectoraat Stedelijk Sociaal Werk van de Hogeschool van Amsterdam organiseerden leercirkels met mensen uit het werkveld. Ina: “De onderzoekers gingen met hen in gesprek: Wat gaat goed in de ondersteuning van deze doelgroep in de wijk? En wat is er nog nodig om de ondersteuning beter te organiseren?” Ook voerden ze inventarisaties uit om zicht te krijgen op het collectief en informeel aanbod in de regio. “Hieruit bleek dat er al veel is, maar dat lang niet alle initiatieven goed gevonden worden. En er wordt nog te weinig samengewerkt over de schotten heen.”

Focusgroepen

Tegelijkertijd keek Phrenos in focusgroepen met professionals en cliënten naar de formele zorgkant en het individuele aanbod. “De trajecten van de Hogeschool van Amsterdam en Phrenos vulden elkaar aan en ook de uitkomsten kwamen overeen”, vervolgt Ina. “Naast bekende knelpunten als wachttijden, werkdruk en privacy, kwam uit beide trajecten duidelijk naar voren hoe belangrijk het is dat zorg en welzijn elkaar weten te vinden en elkaar benutten. Want behandeling is niet altijd de oplossing voor een psychisch probleem. Het kan ook zijn dat iemand vanwege moeilijkheden op financieel vlak veel stress ervaart. Door breed naar alle levensgebieden te kijken en eerder te doen wat nodig is, voorkomen we verergering van problemen. Uiteindelijk leidt dat tot minder maatschappelijke kosten.”

Het concept ggz in de wijk

In Zaanstad, Purmerend, Oostzaan en Wormerland krijgt die samenwerking vorm volgens het concept ‘ggz in de wijk’. “Ggz-medewerkers van Parnassia en de GGD en mensen met ervaringskennis sluiten standaard aan bij de wijkteams”, vertelt Ina. “Zij geven advies en consultatie en kunnen op verzoek meegaan op huisbezoek. De ervaringsdeskundigen zijn inzetbaar voor de meer dagelijkse ondersteuning, het contact maken en de begeleiding van mensen.” De inzet van mensen met ervaringskennis is een vast onderdeel van ‘ggz in de wijk’. “Een aantal wijkteams heeft de ervaringsdeskundigen echt bij het team betrokken. Maar in andere wijkteams moet het nog beter van de grond te komen. Daarom hebben we met vertegenwoordigers van een aantal organisaties van mensen met ervaringskennis een handreiking ontwikkeld. Om het belang van de inzet van mensen met ervaringskennis beter op de kaart te zetten.”

Inzicht in elkaars methoden

De betrokken partijen vinden het belangrijk om elkaars mogelijkheden nadrukkelijker te communiceren. En wie wat doet in welke fase en bij welk vraagstuk. Ina: “Inzicht in elkaars methoden, wetten en ongeschreven regels is erg waardevol voor professionals. Om sneller tussen de verschillende domeinen te kunnen schakelen. Mooi is dat dit ook uit de focusgroep met cliënten naar voren kwam. Als concreet voorbeeld noemden zij laagdrempelig wachtlijstoverbrugging. Hoe kunnen organisaties dat zo organiseren dat ze verergering van problematiek voorkomen.”

Huisartsen aangesloten

De aanpak heeft verschillende positieve effecten gehad. “In meerdere wijken loopt ‘ggz in de wijk’ heel goed”, zegt Ina. “Ook de samenwerking tussen ggz, GGD en de wijkteams is verbeterd. Daarnaast zetten we steeds meer in op samenwerking en contact in de wijk zelf, met huisartsen, wijkvoorzieningen en buurtgenoten. Zodat ondersteuning in de buurt is georganiseerd en we niet meteen hoeven opschalen naar specialistische zorg.” Mooi wapenfeit: de huisartsen zijn inmiddels aangesloten bij Allen voor Eén. “Ze doen mee in overleg en beleidsontwikkeling. Vanuit Allen voor Eén hebben we nu subsidie aangevraagd voor een regionale kenniswerkplaats onbegrepen gedrag.”

Vloeiende samenhang

In de regionale kenniswerkplaats kunnen de gemeenten verschillende ontwikkelpunten oppakken. Denk aan de samenwerking over de schotten heen, maar ook de vloeiende samenhang tussen zorg en ondersteuning uit de nulde, eerste en tweede lijn. “De persoon om wie het gaat mag eigenlijk niet merken dat er verschillende organisaties betrokken zijn”, aldus Ina. “Verder willen we ‘ggz in de wijk’ in meer wijken en gemeenten introduceren en ook andere doelgroepen betrekken. Doelgroepen die moeilijker te bereiken zijn, zoals jongeren 18+, mensen met een andere culturele achtergrond en ouderen. We willen de inzet van mensen met ervaringskennis nog veel meer op de kaart zetten. En natuurlijk gaan we door met het beter en meer betrekken van de buurt en de naasten bij de ondersteuning van psychisch kwetsbare mensen. Zo geven we samen vorm aan de juiste zorg op de juiste plek.”

Wil je meer weten over hoe ggz en sociaal domein samen kunnen zorgen voor de juiste zorg op de juiste plek? Lees het Kompas ernstige psychische problemen en kwaliteit van leven van Phrenos. Dit is een tool voor regio’s, organisaties en teams die de samenhang en kwaliteit van de zorg en ondersteuning voor mensen met complexe psychische problemen willen verbeteren.