Wijzer in de Wijk: Preventie vanuit een brede blik op gezondheid

Wijzer in de Wijk is een initiatief dat tot leven kwam door de samenwerking van drie gemeenten: Leiden, Alphen aan den Rijn en Den Haag. Wijzer in de Wijk richt zich op een integrale, wijkgerichte aanpak van gezondheid, met speciale aandacht voor inwoners met een gezondheidsachterstand. Gemeenten en kennispartijen werken hierbij nauw samen. Projectleider Ellen van Steekelenburg vertelt over haar ervaringen.

Ellen van Steekelenburg: “We zijn gestart met Wijzer in de Wijk na een ZonMw-bijeenkomst gericht op preventie in de gemeente. Ik werk als programmamanager bij GGD Hollands Midden. Onze GGD ondersteunt achttien gemeenten. Het was opmerkelijk dat van de vijftig aanwezige gemeenten bij deze sessie, drie van onze eigen gemeenten vertegenwoordigd waren. We besloten deze kans te grijpen. We zijn gaan samenwerken om zo enkele preventieve maatregelen in de gekozen wijken in te zetten en ervan te leren.”

Waren er ook strubbelingen?

“Aanvankelijk sloten ook de gemeenten Katwijk en Delft zich bij ons aan, maar door onzekerheden over de precieze consequenties trokken zij zich terug. Uiteindelijk zijn we met drie gemeenten gestart. Het eerste jaar verliep voorspoedig. Maar toen er een plan moest komen voor de volgende drie jaar, bleek er een kloof te bestaan tussen de gemeenten en de kennispartijen. Met hulp van een partner uit het eigen regionale netwerk werd dit probleem opgelost. Die partner, TNO, had veel ervaring met cocreatie en een participatieve aanpak.

“Een belangrijke besluit was om daadwerkelijk de wijken in te gaan. Door te luisteren naar de verhalen van de inwoners en de partners in de wijk, herontdekten we de kern van Wijzer in de Wijk. Ook onze vier centrale vragen voor alle drie de wijken droegen bij. Deze vragen waren:

• Bereiken we de juiste inwoners?
• Voelen zij zich (positief) gezonder?
• Is samenwerking tussen de partners in de wijk verbeterd?
• Verlopen de interventies met de juiste focus?

“Financieel gezien was het een uitdaging. We hadden een budget van € 500.000 voor vier jaar en nog extra cofinanciering vanuit de gemeenten. De drie gemeenten hebben 25 tot 35 procent van de kosten bijgedragen en extra inzet van een lokale procesbegeleider/ambtenaar of van hun collega’s. Om te monitoren, te evalueren en te leren in de drie wijken was € 125.000 in de begroting opgenomen.”

Wat is je bijgebleven van dit proces?

“Soms moet je het ook een beetje treffen: Wij hebben stuk voor stuk pioniers in ons samenwerkingsverband gehad, zowel bij de gemeenten als bij de Hogeschool. In Alphen aan den Rijn was de beleidsambtenaar ook jurist; dat hielp in het opstellen van een samenwerkingsovereenkomst. In Leiden was iemand met een vooruitziende blik en het vermogen om op toekomstige trends en uitdagingen te anticiperen. In Den Haag zat iemand die al nauw bij de inwoners in Zuidwest betrokken was. Bij de Hogeschool startte een ervaren docent die goed samenwerkte met TNO in de drie wijken. Deze mensen gingen er echt voor. Je moet uiteindelijk ook een beetje lef hebben. En we hadden mazzel dat het eerste jaar een ervaren projectleider van het RIVM op integrale aanpak meedeed."

Heb je tips voor gemeenten die een vergelijkbaar traject willen organiseren?

"Voor andere gemeenten die met soortgelijke projecten bezig zijn, heeft 'Wijzer in de Wijk' een toolkit met handreikingen gecreëerd. In deze toolkit hebben we inzichten, opbrengsten en resultaten op onze vier centrale vragen gebundeld. De toolkit helpt bij het evalueren van het bereik onder inwoners, het succes van interventies en de voortgang van integrale samenwerking. En laat zien hoe je samen kan leren in learning communities. Of je nu met GALA of IZA bezig bent, je kunt je aanpak hieraan toetsen en zo nodig bijsturen.

"Verder zijn er factsheets beschikbaar over de opbrengst per wijk. In de factsheets vind je ook de wijkprofielen met cijfers over leefstijl, participatie, sociale en fysieke omgeving, en ervaren gezondheid in de wijken. Hierdoor ga je eenvoudiger in gesprek met inwoners. Ook hebben we een competentieprofiel gemaakt: hoe ziet het ideale profiel eruit van de lokale procesbegeleider bij een gemeente? Die heeft in onze aanpak een cruciale rol.”

Meer informatie over Wijzer in de Wijk en de toolkit

Wat zou je nog mee willen geven?

“Toch een lange adem hebben, perspectief van inwoners voorop zetten, gedachtegoed Positieve Gezondheid als onderlegger nemen, vooral dingen uitspreken, alle talenten gebruiken en meningsverschillen bespreekbaar maken. Want kennispartijen weten wel hoe het zou moeten, maar je hebt ook met de gemeenten te maken en hun specifieke wensen en kaders. Er zijn al heel veel partijen actief in wijken. Ga met elkaar in gesprek, kom tot een gedeelde ambitie en probeer samen verder te komen.’