Aandacht voor zelfregie en herstel ontlast de zorg enorm

Van maatjescafés tot herstelcursussen: stichting Vriendendiensten doet wat nodig is en in de praktijk werkt. In co-creatie met ‘cliënten’ en ondersteund door 20 professionals, van wie een groot aantal ervaringsdeskundig is. Vriendendiensten is actief in de gemeenten Deventer, Olst-Wijhe, Raalte en Voorst. Met maatjesactiviteiten, onafhankelijke ggz-ondersteuning en zelfregie- en herstelcentra voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Directeur Lori van Egmond: “In een zelfregiecentrum vinden mensen weer de normale waarden van het leven terug.”

“Mensen vragen vaak wat onze methodiek is”, vertelt Lori. “Dan zeg ik ‘de koffiemethodiek’. Herstel begint met een kopje koffie en ontmoeting.” De onafhankelijke stichting Vriendendiensten heeft 3 kerntaken. “Onze eerste taak zijn de maatjesactiviteiten. Dat varieert van een-op-eencontacten tot groepsmaatjes. Groepsmaatjes bedenken en organiseren met ondersteuning van een vrijwilliger groepsactiviteiten. Of maatjescafés, gezellige avonden die we in 3 gemeenten één keer per maand organiseren. De activiteiten staan in het teken van ontmoeting, het versterken van sociale vaardigheden en het opbouwen van een netwerk. Allemaal belangrijke elementen op weg naar herstel.” De maatjesactiviteiten hebben zo’n 430 deelnemers en er werken 210 vrijwilligers aan mee.

Brug tussen ggz en sociaal domein

Taak 2 is de onafhankelijke ggz-cliëntondersteuning. “Onze cliëntondersteuners zijn de brug tussen de ggz en het sociale domein”, legt Lori uit. “Dat is een ingewikkelde functie, waarvoor je veel kennis moet hebben. Kennis van de ggz, van het sociaal domein – inclusief de lokale en regionale sociale kaart –, van wet- en regelgeving en juridische kennis.” De ggz, de wijkteams of toegangsteams en huisartsen verwijzen hun complexe casussen door naar Vriendendiensten. “Onze medewerkers doen een brede vraagverheldering. Ze kijken wat er precies aan de hand is, wat er nodig en mogelijk is en wie iets kan betekenen. De ggz? Het sociaal domein? De omgeving? Wijzelf?” Dat dit goed werkt, komt doordat de cliëntondersteuners onafhankelijk zijn en een brede blik hebben, aldus Lori. “We werken niet voor een ggz- of andere zorgorganisatie en hebben dus géén andere belangen. Iedereen weet: het zorglandschap is ontzettend ingewikkeld. Bij het vinden van wat nodig is, helpt een onafhankelijke en brede blik enorm.”

Naast de cliënt

Wie met meerdere problemen bij de ggz-cliëntondersteuner komt, krijgt ook meerdere oplossingen. Lori: “We verwijzen door naar bijvoorbeeld een budgetcoach of schuldhulpverlening voor financiële problemen en naar maatjesactiviteiten of het buurthuis voor activiteiten tegen eenzaamheid. En naar de ggz voor behandeling. De cliëntondersteuner zorgt ook dat de cliënt op al die plekken áánkomt. Want je kunt mensen met een depressie of sociale angst wel doorverwijzen, het probleem is juist dat ze de volgende stap niet kunnen zetten. Daarom gaat de cliëntondersteuner zo nodig mee. Ze vertalen ook de vraag als een cliënt het zelf niet goed kan verwoorden. Bijvoorbeeld in gesprekken met het UWV. Ze staan naast de cliënt.”

Iedereen is welkom

De zelfregie- en herstelcentra zijn de derde kerntaak van Vriendendiensten. “We hebben een centrum in Deventer, in Raalte en in Olst-Wijhe”, vervolgt Lori. Ze neemt het centrum in Deventer – de grootste gemeente – als voorbeeld. “Daar komen ongeveer 80 bezoekers per dag. Vooral mensen met een psychische kwetsbaarheid of ontwrichtende ervaringen, zoals een burn-out, depressie of verslaving. Maar ook buren voor een kopje koffie of mensen met een niet-Nederlandse achtergrond. Iedereen is welkom, heel laagdrempelig. Een indicatie is niet nodig.”

Vangnet en netwerk de basis van herstel

Het centrum biedt geen vast programma, wel vrije ruimte. Lori: “Mensen komen binnen voor een kopje koffie en ontmoeting. Want wie mensen ontmoet krijgt de mogelijkheid om een vangnet en een netwerk op te bouwen. En dat is de basis van herstel. Zodra het klikt met anderen, begint groei.” Dat is ook het moment om het begrip zelfregie te introduceren. “Daarmee bedoelen we ‘het stuur van je eigen leven in handen nemen’. Nadenken wat je kwaliteiten en je mogelijkheden zijn. En vooral: wat wil je?”

Herstelcursussen

Hierna komt herstel in zicht. “Dat is iets anders dan genezing”, benadrukt Lori. “Herstel is weer leren meedoen aan de maatschappij ondanks aanwezige moeilijkheden”. Dat lukt bijvoorbeeld door deel te nemen aan herstelcursussen. “Daar ontmoeten mensen anderen die hetzelfde hebben meegemaakt. De cursussen worden gegeven door ervaringsdeskundigen. Er is heel veel herkenning, er worden zelfmanagementtools aangereikt en mensen leren met en van elkaar. We zien mensen groeien en bloeien.” Regelmatig uiten cursisten de wens om zelf ook herstelcursussen te leren geven. “Zo verbreden we de zelfregie- en herstelbeweging.” Enkele cursisten gaan zelfs de opleiding tot ervaringsdeskundige volgen. “Als ze dat hebben gedaan komt een betaalde baan binnen bereik.”

Burger met verantwoordelijkheden

Lori: “Mensen komen als ‘cliënt’ bij ons binnen. En transformeren hier langzaam tot ‘burger met verantwoordelijkheden’. Want binnen het centrum wordt alles door de bezoekers gedaan. Ze draaien de bar, ze koken, ze doen de boodschappen, ze organiseren workshops. Betaalde medewerkers ondersteunen deze processen op de achtergrond.” Lori zegt nadrukkelijk ‘ondersteunen’. “Het woord ‘helpen’ is verboden bij ons. Als iemand voor het eerst binnenkomt, is er altijd een ander die zegt ‘hé, ik ken jou nog niet, welkom. Wil je een rondleiding?’. Dat kan de coördinator zijn of een bezoeker. Want die weten als geen ander hoe het is om hier voor het eerst binnen te stappen. In een zelfregiecentrum vinden mensen weer de normale waarden van het leven terug. Een luisterend oor, anderen ontmoeten, een daginvulling hebben, je van betekenis voelen, ’s avonds naar huis gaan en tevreden op de bank zitten. Waarden die we állemaal nodig hebben, maar die een groep mensen niet meer ervaart. Omdat ze geen contacten meer hebben.”

Levensproblemen aanpakken

Wat de zelfregie- en herstelcentra doen, past naadloos bij GEM, een nieuwe beweging binnen de ggz. GEM staat voor Ecosysteem Mentale Gezondheid. Volgens GEM verbetert de zorg niet door nog meer te focussen op de vraag matchen met het bestaande ggz-aanbod. Beter is het dat ervaringsdeskundigen, welzijn en de ggz samen een breed antwoord formuleren dat bij de context van de hulpvrager past. “Zo kunnen we niet-medische klachten verplaatsten naar daar waar ze horen”, zegt Lori. “Iemand kan zich depressief voelen omdat hij eenzaam is. Dat is geen medische klacht! De ggz pakt de depressie aan, terwijl de eenzaamheid blijft. Hetzelfde geldt voor huisvesting of financiële problemen. Levensproblemen veroorzaken veel stress. En stress veroorzaakt medische klachten. Wij gaan aan de slag met de onderliggende problemen.”

Ruimere financieringsmogelijkheden

Vriendendiensten wordt gefinancierd door de 4 gemeenten waarin de stichting werkzaam is. “Vanuit de Wmo”, licht Lori toe. “Maar daar zit wel een valkuil in. Want doordat gemeenten niet veel geld hebben, kunnen organisaties als de onze moeilijk opschalen. Bovendien komen de baten bij de zorgverzekeraar, want wij voorkomen zorg.” Daarom pleit ze voor ruimere financieringsmogelijkheden voor zorgverzekeraars. “Dat ze ook andere domeinen mogen financieren. Zelfregie- en herstelorganisaties ontlasten de zorg enorm. Dan is het wel zo eerlijk dat de zorg meebetaalt. Of dat gemeenten een geoormerkt budget krijgen.”

Sociaal domein aan zet

Dat besef groeit. Lori zit in het bestuur van de Nederlandse Vereniging voor Zelfregie en Herstel en praat mee aan een van de IZA-tafels. “Zelfregie- en herstelorganisaties staan ook in het Integraal Zorgakkoord. Het doel is een landelijk dekkend netwerk. Onze vereniging is anderhalf jaar geleden opgericht door 12 zelfregie- en herstelorganisaties, inmiddels hebben we 40 leden. Het is een olievlek die zich steeds verder verspreidt. Want het is tijd voor verandering. Het ‘oude’ werkt niet meer. Als we mentale problemen willen ‘normaliseren’ en de zorg willen ontlasten, is een andere denkwijze nodig: het sociaal domein is aan zet! Bestaanszekerheid, het versterken van de mentale gezondheid en van de normale waarden van het leven zijn belangrijke onderwerpen.”