“Een deel van de oplossing zit in een groene leefomgeving”

Noord-Limburg is een van de meest vergrijzende en krimpende regio’s van Nederland. Dat geeft enorme druk op de kwaliteit van de gezondheidszorg. Tegelijkertijd bespaart de regio zorgkosten met positieve gezondheid en ‘meer tijd voor de patiënt’. Huisarts Hans Peter Jung en ecoloog Wouter Helmer stellen voor een deel van die besparingen in een gezonder landschap te investeren. Om zo nóg meer gezondheidswinst te genereren. Hun aanpak is goed voor mens, zorg en natuur.

De omgeving waarin mensen leven, wonen en werken is van grote invloed op hun welbevinden en gezondheid. Denk aan de ‘blue zones’, gebieden waar mensen ouder worden en bovengemiddeld gezond en gelukkig zijn. Omdat ze gezond eten, veel bewegen, hechte sociale banden hebben en een betekenisvol doel in het leven. Een groene, natuurlijke omgeving speelt hierbij een belangrijke rol. Hans Peter en Wouter willen van de Noordelijke Maasvallei de eerste blue zone van Nederland maken. Dat kan als meerdere sectoren bereid zijn hun blik te verruimen. Want een groene, natuurlijke omgeving is niet alleen goed voor de zorg, maar heeft veel meer effecten. Wouter illustreert het met een voorbeeld. “Ik ben al jaren betrokken bij ‘ruimte voor rivieren’. Daarmee lossen we waterstandsproblemen op zo’n manier op dat het ook goed is voor andere sectoren. In plaats van hogere dijken te bouwen, krijgen de rivieren letterlijk meer ruimte. Er ontstaan recreatieve plekken waar veel mensen dankbaar gebruik van maken. De ‘wilde’ natuur trekt toeristen, wat goed is voor de economie. En de klei die de rivieren afzetten wordt gebruikt in de bouw.”

Gezondheidszorg op landschapsniveau

Een zelfde soort oplossing hebben Wouter en Hans Peter in Noord-Limburg voor ogen. Maar dan met de zorg als belangrijke nieuwe speler. “Wij stellen voor te investeren in gezonde gebiedsontwikkeling”, zegt Wouter. “Primair omdat de zorg daar beter van wordt. Maar het dient ook andere belangen. Noord-Limburg heeft bijvoorbeeld veel schrale zandgronden. De natuur- en landbouwgebieden zijn kwetsbaar voor hoge stikstofconcentraties en verdroging. Als we middelen uit alle betrokken sectoren – zorg, waterbeheer, landbouw, gemeenten, natuur, provincie, noem maar op – zo inzetten dat ze de natuur én het welzijn van inwoners ten goede komen, slaan we 2 vliegen in één klap.” Hij noemt het gezondheidszorg op landschapsniveau.

Het belang van natuur

“Er zijn kasten vol boeken geschreven over het belang van natuur voor mensen”, vervolgt Wouter. “En toch heeft dit nog nooit geleid tot serieuze investeringen vanuit de zorg in de omgeving. Dat verbaast me.” Een goede business case voor zorg en natuur had hij dan ook nog niet gevonden. Totdat hij de verhalen van Hans Peter hoorde. Zijn huisartsenpraktijk werkt volgens het concept ‘meer tijd voor de patiënt’. Hans Peter: “Die manier van werken hielp ons te achterhalen wat mensen écht bezighoudt. Veel klachten hebben geen lichamelijke, medische oorzaak. Wij hebben mensen zelf laten meedenken over hun gezondheid. En gevraagd wat hen zou helpen. Daar kwamen sociale componenten uit maar óók het belang van natuur. Zoals het groen in de straat en rond het dorp, of een moestuin opzetten. Een deel van de oplossing zit in een groene leefomgeving.”

Wandelingen voor mensen met diabetes

Een mooi voorbeeld zijn de wandelingen voor mensen met diabetes die Hans Peter al jaren met het IVN organiseert. “De eerste keer waren tot mijn verbazing een jaar en 10 wandelingen verder van de meeste mensen het gewicht én het suikergehalte onverwacht snel gedaald. Omdat ze naast ‘onze’ wandelingen ook zelf waren gaan wandelen. Maar er is meer. Tijdens het wandelen gebeuren vaak bijzondere dingen. Iemand krijgt bijvoorbeeld een hypo. Veel mensen met diabetes zijn daar bang voor. Dan is het mooi dat ze een keer zien hoe ze daarmee om moeten gaan. Dat kun je in de spreekkamer nooit creëren.” Een ander voorbeeld: sommige mensen in de groep willen de uitkijktoren niet beklimmen omdat ze dan kortademig worden. “Dankzij de hulp en aanmoediging van de anderen in de groep lukt het een paar weken later moeiteloos. Daar kan de spreekkamer niet aan tippen.”

Behandelkamer, fitnessruimte en werkplaats

De wandelingen voor mensen met diabetes zijn een mooi voorbeeld van de natuur als ‘behandelkamer’. Maar de natuur kan ook dienen als ‘fitnessruimte’: een natuurlijke omgeving is een fijn en stimulerend decor voor beweegprogramma’s. Mensen houden het daar makkelijker vol. Of de natuur als ‘werkplaats’: een groene omgeving biedt kwetsbare groepen – mensen met een verstandelijke beperking, ouderen met dementie, mensen met een psychiatrische aandoening of een verslaving – de kans om op een aangename manier deel te nemen aan of te re-integreren in de maatschappij. De buitenlucht, de natuur om hen heen, het contact met dieren en de fysieke inspanning op bijvoorbeeld een zorgboerderij helpen daarbij.

Vanuit de woonkamer naar buiten

Het is overigens niet zo dat een gezonde leefomgeving uit grote natuurgebieden moet bestaan. Integendeel. “Het begint in de eigen huiskamer”, zegt Hans Peter. “Het komt vaak voor dat mensen in een dorp of stad worden geboren maar nooit in het nabijgelegen bos komen. Dan moet je geleidelijk een wereld creëren waarin groen een plek heeft. Vanuit de woonkamer, via tuin en straat, naar buiten. Zo kunnen mensen ontdekken dat groen hen goed doet.” “En omgekeerd kunnen partijen die altijd in hun eigen wereldje naast het dorp of de stad hebben geleefd, ontdekken dat ze een rol hebben in zorg en welzijn”, vervolgt Wouter. “Denk aan boeren die een deel van hun grond als moestuin verpachten. Of de gemeentelijke diensten die tot het inzicht komen dat het beheer van stadsparken veel meer betekent dan dat het er netjes uitziet.”

Collectieve gezondheid

Investeren in een gezonde, groene leefomgeving is investeren in collectieve gezondheid. “Dat is een andere manier van denken”, aldus Wouter. “Op dit moment is de medische zorg gericht op het individu. Dure behandelingen om iemand met kanker 3 maanden langer te laten leven. En preventie in de vorm van individuele gezondheidsbevordering en leefstijlinterventies. Maar met de golf van vergrijzing die op ons afkomt, is dat niet houdbaar meer. Bovendien moeten we oplossingen zoeken die ook meerwaarde bieden aan de generaties na ons. De focus op curatieve oplossingen leidt alleen maar tot meer zorg.” “We hebben nu de kans om die cirkel te doorbreken”, vult Hans Peter aan. “Het Integraal Zorgakkoord geeft zorgverzekeraars ruimte om te experimenteren. Geld vanuit de zorg is dus in principe beschikbaar. En vanuit zo’n experiment kunnen we met de zorgverzekeraar in gesprek over een duurzame oplossing. Het helpt als dan ook partijen uit andere sectoren meedoen.”

Rest de vraag: hoe krijg je die partijen zover? Wouter: “Het begint met een goed verhaal, met inspirerende praktijkvoorbeelden. Liefst voorbeelden waar mensen in rond kunnen lopen, zodat ze zien hoe het werkt. Zo zijn we ook ooit begonnen met ruimte voor rivieren. We zijn nu bezig met een aanvraag voor gelden uit het Integraal Zorgakkoord. Het Wereld Natuur Fonds heeft echt interesse in ons natuur- en gezondheidsmodel. Hopelijk krijgen we komend jaar de kans om onze plannen verder uit te werken én te bewijzen dat er voor alle partijen voordelen in zitten.”