GEM: een nieuwe beweging binnen de ggz

GEM - ecosysteem mentale gezondheid - is een goed voorbeeld van hoe de regio probeert zorg te demedicaliseren en toegankelijker te maken. De ontwikkeling komt voort uit een diepgeworteld besef van de noodzaak tot vernieuwing binnen de zorgsector. Pieter Degen, Manager beleid & strategie zorg bij Salland Zorgverzekeraar, reflecteert op het IZA, de samenwerking in de regio en het transformatieplan GEM.

In het kader van het Integraal Zorgakkoord heeft Pieter een jaar van intensief werken aan transformatie en samenwerking in de regio achter de rug. Het netwerk Salland United bestaat al sinds 2016, maar het IZA heeft ervoor gezorgd dat deze samenwerking verder is geïntensiveerd. Het netwerk is een domeinoverstijgend samenwerkingsverband tussen zorgverzekeraar, zorgkantoor, gemeenten, zorgaanbieders en welzijnsorganisaties.

“Door de gedeelde uitdagingen inzichtelijk te hebben spreken we nu nóg meer dezelfde taal en is er een gedeeld urgentiebesef. Daarnaast zijn welzijn en het sociaal domein nu beter aangesloten dan ooit. Dat maakt dat we het nu met elkaar veel meer hebben over gezondheidsdoelen, dan slechts over die doelen die voor de eigen cilinder gelden. De transformatiemiddelen helpen natuurlijk enorm bij zo een grote uitdaging”

Samenwerking verder uitbreiden

Nu de regiobeelden en regioplannen zijn opgeleverd gaan ze met Salland United door naar een volgende fase waarin de samenwerking in de regio verder wordt uitgebreid. Ze bewegen daarbij van een netwerk bedoeld om te inspireren, naar een andere vorm van samenwerking met meer uitvoeringscapaciteit. “Hiervoor hebben we ons onder andere laten inspireren door de aanpak van de Zeeuwse Zorg Coalitie en de Twentse koers.” Hierdoor kwam men tot de conclusie dat een programmadirectie, die verantwoordelijk is voor die uitvoering van het regioplan, nodig is om écht progressie te kunnen maken. Over de oprichting hiervan is recent besloten binnen het dagelijks bestuur van Salland United. Hiervoor wordt nu een stichting opgericht.

Uitdagingen tijdens het proces

“Een van de grootste obstakels was het overwinnen van de traditionele silo’s binnen de zorg. Elke instelling of discipline heeft zijn eigen manier van werken. Dat samenbrengen in een coherent systeem was complex.” Verder merkte Pieter dat het verkrijgen van breedgedragen commitment van alle betrokkenen, van bestuurders tot aan zorgverleners, een voortdurende uitdaging was. Hij ervoer bijvoorbeeld dat bestuurders of wethouders eerder aan boord zijn en urgentie en noodzaak zien om boven de eigen organisatie uit te kijken. En dat bijvoorbeeld raden van toezicht of commissarissen meer overtuiging nodig hebben.

“We hebben als zorgverzekeraar daarbij soms ook een ingewikkelde rol” geeft Pieter aan. “Wij zijn als zorgverzekeraar bijvoorbeeld dichter tegen de kleinere zorgaanbieders aangekropen en helpen daar mee om een transformatieplan zover te krijgen dat het goedgekeurd kan worden. Waarbij meehelpen aan de voorkant en beoordelen van een plan uiteraard gescheiden plaats moet vinden. Het is ingewikkeld, de ideeën zijn er, maar we spreken vanuit beleid of als verzekeraar een andere taal. Het helpt aanvragers om de plannen naar het juiste niveau te krijgen, passend bij de beoordelingscriteria.”

GEM: Een stap richting demedicalisatie

Het transformatieplan GEM (ecosysteem mentale gezondheid) is een goed voorbeeld van hoe de regio probeert de zorg te demedicaliseren en toegankelijker te maken. Dit transformatieplan is door de snelle toets heen, maar nog niet definitief goedgekeurd.

“GEM richt zich op het creëren van laagdrempelige toegang tot geestelijke gezondheidszorg, waarbij de gemeenschap en de bestaande zorginfrastructuur een actieve rol spelen in de ondersteuning van mensen met psychische problemen” vertelt Pieter. Dit plan, dat verder gaat dan traditionele behandelmethoden, zoekt naar nieuwe manieren om de oorzaken van problemen aan te pakken. Die liggen ook vaak búiten de traditionele ggz.

De ontwikkeling van transformatieplannen zoals GEM komt voort uit een diepgeworteld besef van de noodzaak tot vernieuwing binnen de zorgsector. “De zorgsector staat voor enorme uitdagingen, waaronder de vergrijzing, toenemende zorgvraag en economische druk. Het was duidelijk dat we iets anders moesten doen om niet alleen te voldoen aan de huidige behoeften, maar ook om duurzaam en toekomstbestendig te zijn” legt Pieter uit. “Zo ervaart 50% van de jongvolwassenen in deze regio al psychische klachten. De essentie van GEM is een mentaal ecosysteem te creëren waarbij de nadruk ligt op het demedicaliseren van de zorgvraag, waardoor je de druk op de ggz verlicht. We zijn dus heel blij dat bijvoorbeeld het verkennend gesprek nu geregeld is.” Maar ook initiatieven in deze regio als Stichting Vriendendiensten en sportclubs dragen bij aan de oplossing. Het gaat om laagdrempelige oplossingen om eerder met jongeren in gesprek te gaan daar waar het nodig is en het kan helpen. Het is niet één ding, het is een geheel nieuwe aanpak. Het brede perspectief is hierbij echt belangrijk.

Successen en overwinningen

Ondanks de uitdagingen, zijn er aanzienlijke successen geboekt. “Een van de dingen waar ik echt trots op ben, is hoe vlot we hebben kunnen schakelen toen de opdracht tot regiobeeld en regioplan kwam en daarvoor middelen beschikbaar kwamen. We hebben snel teams opgezet, plannen uitgerold en zichtbare verbeteringen gemaakt in de toegankelijkheid van de zorg” zegt Pieter. “De wens tot samenwerking en de noodzaak van communicatie is sinds corona en daaropvolgend het IZA verbeterd en heeft tot een soepelere samenwerking tussen verschillende zorgverleners gezorgd. Deze verbeterde samenwerking en korte lijnen hebben uiteindelijk tot deze snelle en meer geïntegreerde aanpak geleid.”

Levensproblemen aanpakken

Wat de zelfregie- en herstelcentra doen, past naadloos bij GEM, een nieuwe beweging binnen de ggz. GEM staat voor Ecosysteem Mentale Gezondheid. Volgens GEM verbetert de zorg niet door nog meer te focussen op de vraag matchen met het bestaande ggz-aanbod. Beter is het dat ervaringsdeskundigen, welzijn en de ggz samen een breed antwoord formuleren dat bij de context van de hulpvrager past. “Zo kunnen we niet-medische klachten verplaatsten naar daar waar ze horen”, zegt Lori. “Iemand kan zich depressief voelen omdat hij eenzaam is. Dat is geen medische klacht. De ggz pakt de depressie aan, terwijl de eenzaamheid blijft. Hetzelfde geldt voor huisvesting of financiële problemen. Levensproblemen veroorzaken veel stress. En stress veroorzaakt medische klachten. Wij gaan aan de slag met de onderliggende problemen.”

Toekomstige uitdagingen en visie

Kijkend naar de toekomst, ziet Pieter de noodzaak om de ingezette transformaties duurzaam te maken. “De grootste uitdaging nu is om de veranderingen die we hebben ingezet te bestendigen. Dat betekent dat we niet alleen financiële duurzaamheid moeten waarborgen, maar ook op een langere termijn moeten denken voor de periode ná het IZA. Waarbij het ook nodig is dat de nieuwe methoden breed worden gedragen en ondersteund door alle stakeholders.”

Daarnaast benadrukt hij het belang van voortdurende betrokkenheid van patiënten en burgers in het transformatieproces: “het succes van deze plannen hangt af van de mate waarin we de gemeenschap kunnen betrekken en ze een stem kunnen geven in hun eigen gezondheidszorg.” Ze zijn daarom volop bezig om burgerparticipatie vorm te geven, waarbij er vooral gekeken wordt naar initiatieven die er al zijn op dit gebied. Afgelopen periode is er intensief samengewerkt met Zorgbelang, bij de totstandkoming van het regiobeeld en regioplan. “Dat willen we nu breder trekken, via bestaande structuren, zoals de cliëntenraden van de regionale zorgaanbieders en de adviesraden van de gemeenten” Wij hebben Pieter tot slot gevraagd welke oproep hij zelf nog zou willen doen.

Oproep

“Zet de regio Salland* in als dé proeftuin voor Nederland. Start hier met integrale inkoop en monitor de effecten. Salland is hiervoor als regio bij uitstek geschikt met één dominant topklinisch ziekenhuis, één huisartsencoöperatie, één grote ggz instelling, allen verenigd in Salland United. Alle seinen staan kortom op groen. Wij zijn er klaar voor om hierin aanvoerder te zijn en schouder aan schouder met zorgaanbieders, gemeenten én VWS aan de slag te gaan met het maken van keuzes om de zorg voor vandaag en morgen te blijven garanderen.”

* De regio van Salland Zorgkantoor is gelegen in het midden van Nederland en bestaat uit vier gemeenten: Deventer, Olst-Wijhe, Raalte en Voorst.

Dit interview verscheen eerder in het magazine 'Mid-term review IZA'