Het geheim van Afferden: meer tijd voor patiënt én huisarts

Geen geld per verrichting, maar een vast bedrag per patiënt per jaar. Combineer dat met een mindful benadering van de patiënt, oog voor het échte probleem en andere oplossingen. In Afferden leidt het tot meer tijd, minder verwijzingen, lagere zorgkosten, minder werkdruk, blije huisartsen en tevreden patiënten. Huisarts Hans Peter Jung vertelt hoe het tot stand kwam. Janneke van den Berg, adviseur bij huisartsenvereniging Syntein, helpt de aanpak verspreiden.

Als jonge huisarts werkte Hans Peter in Nicaragua. “Een enorm arme streek, waar nauwelijks gezondheidszorg was. Ik hield spreekuur op locatie. Als ik op weg was – te voet door de velden – werd ik regelmatig aangesproken. Mensen vroegen mij hun leeftijd te raden. Dan schatte ik 60, maar waren ze 90.” Achteraf bleek Hans Peter in een ‘blue zone’ te hebben gewerkt. “Dat zijn gebieden waar mensen heel gezond heel oud worden. Omdat ze bewust leven, hun voedsel zelf verbouwen, weinig vlees eten, een doel in hun leven hebben, dingen samen doen en veel bewegen. Die factoren wilde ik, terug in Nederland, een plek in mijn praktijk geven.”

Wandelen met mensen met suikerziekte

Hans Peter begon klein. “Ik ging wandelen met mensen met suikerziekte. Een jaar later, na 10 wandelafspraken, was hun gewicht gedaald en hun suikergehalte verbeterd. Dat verbaasde me. Wat bleek: los van de wandelingen die ik organiseerde, waren ze ook zelf gaan wandelen. Met elkaar. Er was een gemeenschap ontstaan.” De provincie financierde de wandelingen, maar dat stopte. De zorgverzekeraar had er geen betaaltitel voor. “Toen dacht ik: hebben we wel het juiste systeem van financieren in Nederland? Nog los van de perverse prikkel dat een huisarts veel consulten moet hebben om de portemonnee te vullen.”

Wake-upcall

Hans Peter zag het in zijn eigen praktijk. “Van 1995 tot 2010 verdrievoudigde het aantal contacten, van 5000 naar 15000 per jaar. Ik liep steeds meer met mijn tong op de schoenen. Er kwam een collega bij. Dat jaar had de praktijk de sterkste stijging van het aantal contacten. Het was een wake-upcall: als je het aantal uren uitbreidt, ga je blijkbaar iets doen om die uren in te vullen.” Rond diezelfde tijd kwam Hans Peter tot een overeenstemming met zorgverzekeraar VGZ. “Ik wilde een vast bedrag per patiënt per jaar en wist VGZ daarvan te overtuigen. Een jaar later was het aantal contacten met 25% afgenomen. Hét bewijs dat de manier van financieren ertoe doet.”

Dorpsavonden en dagboeken

Met een vast bedrag per patiënt kan een huisarts zelf invullen wat hij of zij doet. Zolang de kwaliteit van de zorg gewaarborgd blijft. Hans Peter: “Het maakt niet uit of je dorpsavonden organiseert of gaat wandelen met een groep.” Hij deed beide. “Ik wilde weten wat de mensen uit het dorp belangrijk vonden voor hun gezondheid. Er kwamen 100 mensen. Dat gaf veel energie.” Ook liet hij dagboeken circuleren in het dorp, waarin mensen hun droom voor een goede gezondheidszorg konden beschrijven.

Vermoeidheid van werk

De huisartsen in Afferden veranderden ook iets in het contact met hun patiënten. Weer lag hier een persoonlijk ervaring van Hans Peter aan ten grondslag. “Wij hebben een gezin met 3 kinderen. Onze middelste dochter is overleden. Ze was ernstig gehandicapt en wij verzorgden haar thuis. Dat was intensief. Ik voelde dat ik steeds vermoeider werd. Toen zij overleed dacht ik dat er ruimte in mijn leven zou ontstaan. Twee weken na haar overlijden ging ik weer werken. Al snel besefte ik dat mijn vermoeidheid niet van de zorg voor mijn dochter kwam, maar van mijn werk.”

Kikker in een pan met water

Hij vergelijkt het met een kikker in een pan met water. “Als je een kikker in een pan koud water legt en je warmt dat op, heeft de kikker dat niet door. Hij blijft erin liggen tot hij dood gaat. Maar als je die kikker uit de pan haalt en hem daarna weer in het hete water zet, maakt hij dat hij wegkomt. De stijgende werkdruk was mijn pan met water. Door het overlijden van mijn dochter stapte ik even uit de pan. Toen ik terugkwam, voelde ik hoe heet het water was. Dat wilde ik niet meer.”

Training mindfulness

Een psycholoog adviseerde Hans Peter om een training mindfulness te doen. “Dat had ik niet eerder gedaan. Maar al tijdens de eerste oefening realiseerde ik me dat ik 14 jaar mindfulness-les van mijn overleden dochter had gehad. Ze was blind en verlamd en kon niet zelf eten. Wij voerden haar met een lepel en dat kon ik alleen goed doen als ik echt bij haar was met mijn gedachten.” Vervolgens realiseerde hij zich dat hij ook zijn patiënten zo kon benaderen. “Dus niet vanuit mijn eigen agenda en de medische denkwereld zo snel mogelijk een diagnose stellen, maar luisteren.”

Waar wil je naartoe?

“De gemiddelde huisarts onderbreekt zijn patiënt na 11 seconden”, vervolgt Hans Peter. “Dat is onderzocht. Ander onderzoek laat zien dat er na ongeveer 2 minuten een natuurlijk stilte valt als je patiënten de ruimte biedt om te praten. En dat je dan een heel ander gesprek krijgt.” Hij gebruikt de metafoor van de taxi. “Als je een taxi aanhoudt, is de eerste vraag van de chauffeur ‘waar wil je naartoe?’. En niet ‘waar kom je vandaan?’ of ‘waar wil je van weg?’. Ik denk dat dit de kern is van wat verkeerd gaat in de gezondheidszorg: we zijn te veel bezig met waar we van weg willen.”

Minder verwijzingen naar ziekenhuis en ggz

Hoofdpijn, buikpijn, rugpijn hebben in meer dan de helft van de gevallen geen medische oorzaak. “Daar móet je dus een ander gesprek over voeren”, zegt Hans Peter. “En andere oplossingen voor creëren. Daar heb je andere mensen voor nodig, buiten het medisch domein. Dat kunnen medeburgers zijn of familieleden. Of geen mensen, maar een trouwe viervoeter of wandelen in de natuur.” Dat andere gesprek ging Hans Peter voeren in zijn praktijk. Het resulteerde in 25% minder verwijzingen naar het ziekenhuis en veel minder verwijzingen naar de ggz. “En ondertussen investeren we in de gemeenschap, we maken mensen verantwoordelijk voor elkaar.” Hans Peter schreef bijvoorbeeld een projectvoorstel om in 7 gemeenten burgerinitiatieven te koppelen aan huisartsen. De provincie Limburg heeft het voorstel gehonoreerd. Dat hij tijd voor dit soort dingen heeft, komt door de andere manier van werken in zijn praktijk. “Twee derde van de huisartsen heeft burn-outklachten. Dan heb je geen ruimte voor creatieve processen. Wij hebben die ruimte wél.”

Het gaat om de bedoeling

“Ik ken het verhaal van Hans Peter heel goed”, zegt Janneke van huisartsenvereniging Syntein. “En toch raakt het me elke keer weer. Dat komt door de sterke drive en intrinsieke motivatie die hij heeft.” Ze is blij dat álle huisartsen in Nederland nu vanuit het Integraal Zorgakkoord beschikken over meer budget. “Tegelijkertijd zie ik dat het heel instrumenteel wordt aangevlogen. Op een manier die niet altijd energie geeft. Dat is een dilemma. Want als je écht wilt veranderen, moet er een drive zijn. Neem ‘meer tijd voor de patiënt’. Wij hebben input geleverd voor de landelijke leidraad. Maar er is meer nodig dan een set randvoorwaarden. Het gaat om de bedoeling: dat patiënten beter geholpen worden.”

Vragenuurtjes voor belangstellenden

Syntein draagt bij door een andere weg te creëren voor huisartsen, vervolgt Janneke. “Dat de welzijnsketen beschikbaar is bijvoorbeeld. Anders stokt het veranderproces bij de huisartsen.” In 2022 werkten 11 van de 26 praktijken in de regio volgens het concept ‘meer tijd voor de patiënt’. “Nu is er financiering voor alle praktijken. Mooi is dat veel praktijken zelf al begonnen waren met onderdelen van de beweging. Denk aan langere en flexibele spreekuren of welzijn op recept. Wij ondersteunen met trainingen, intervisie en een kennisbank. Ook organiseren we vragenuurtjes voor belangstellenden in het land. En we zijn begonnen met een soort actieleernetwerken. Per gemeente zitten we periodiek om tafel met de huisartsen, burgerinitiatieven en welzijnscoaches. Zodat ze elkaar leren kennen en weten wat nodig is.”

Hans Peter zet ondertussen alweer volgende stappen. “Wij zijn de enige praktijk die werkt met een vast bedrag per patiënt en we houden geld over. Mijn droom is om met dat geld de leefomgeving te versterken. Want een betere leefomgeving leidt tot een betere gezondheid, waardoor we nog meer geld kunnen overhouden. We zitten nu midden in die discussie.”