Krachtige basiszorg: de vraag achter de vraag oplossen

Krachtige basiszorg is een integrale werkwijze waarbij het medische en het sociale domein samenwerken rond de meest kwetsbare mensen in achterstandswijken. In huisartsenpraktijken wordt het onder meer ingezet om niet-medische oorzaken van medische vragen boven tafel te krijgen en op te lossen. De aanpak is ontwikkeld in Utrecht en wordt inmiddels ook in andere grote steden toegepast. Hierdoor zijn huisartsen minder zwaar belast en worden patiënten beter geholpen.

Gezondheidscentrum Bloemhof staat in de wijk Feijenoord in Rotterdam-Zuid. Een van de armste wijken van Nederland. Veel verschillende culturen, veel armoede, veel mensen die niet of nauwelijks kunnen lezen en schrijven, en veel inwoners met een licht-verstandelijke beperking (lvb).

“Inwoners van deze wijk gaan anders om met gezondheidszorg”, zegt verpleegkundig specialist Henk Kasbergen. “Ze weten de weg niet in het zorglandschap, maar weten wel waar de huisarts zit. Ze komen met veel simpele vragen bij de huisarts die ergens anders horen. En ze komen vaak met medische klachten die een niet-medische oorzaak hebben. Klachten die verband houden met stress, armoede, schuldenproblemen, et cetera.”

Mensen in achterstandswijken gaan ook vaker dan gemiddeld naar de huisarts. De huisartsen van Bloemhof balanceerden dan ook constant op het randje van overbelast of zelfs er overheen. Zes jaar geleden besloot de huisartsenpraktijk in Bloemhof te gaan werken volgens de principes van Krachtige basiszorg. Het concept was ontwikkeld in de Utrechtse wijk Overvecht door bevlogen professionals en managers in het medisch en sociaal domein.

Medisch model voldoet niet

Nikki Makkes, huisarts in Overvecht, was vanaf het begin betrokken bij Krachtige basiszorg. “We zagen dat het medisch model in achterstandswijken niet voldoet”, vertelt ze. “Inwoners hebben te maken met meervoudige complexe problemen die vaak tot medische klachten leiden. Maar met een medische aanpak los je de achterliggende problemen niet op. Dan zie je patiënten keer op keer terug op het spreekuur.”

Bijkomend probleem is dat mensen in achterstandswijken beperkte gezondheidsvaardigheden hebben. Lezen en schrijven is een probleem, net als computervaardigheden. Als ze thuisarts.nl of andere websites al weten te vinden, begrijpen ze vaak de informatie niet. Dus gaan ze maar naar de huisarts. Makkes: “Hierdoor hebben praktijken in achterstandswijken het veel drukker en hebben ze meer huisartsen, assistenten en praktijkondersteuners nodig dan een praktijk in een welvarende wijk.”

Integrale kijk met 4D-model

De oplossing die ze in Utrecht bedachten gaat uit van een integrale aanpak: breed kijken naar de problemen van de patiënt. Een ander gesprek waarbij het niet alleen gaat over gezondheid, maar ook over andere aspecten van het leven. Hiervoor werd het ‘4D-model’ ontwikkeld, dat kijkt naar vier domeinen: lichaam, maatschappelijk, sociaal en geest. “Alle problemen komen op tafel”, aldus Makkes.

Om die problemen vervolgens op te lossen, werken de huisartsen nauw samen met partijen in de wijk, te beginnen met het wijkteam. “We hebben werkafspraken gemaakt, wisselen gegevens uit en leren van elkaar. Partijen in de wijk kunnen ons bellen voor intercollegiaal overleg. Er zijn ook gecombineerde gesprekken waarbij iemand van ons team en iemand uit het wijkteam samen met de patiënt kijken wat de beste aanpak is. We hebben een dashboard ontwikkeld in het huisartseninformatiesysteem waarmee we snel kunnen zien wie betrokken is.”

Onafhankelijk onderzoek wijst uit dat Krachtige basiszorg effectief is. Uit een vergelijking tussen praktijken die Krachtige basiszorg toepassen en ‘gewone’ praktijken blijkt dat patiënten zich gezonder voelen en dat de zorg doelmatiger wordt ingezet. Ook zijn er minder verwijzingen naar de tweede lijn. De 4D-methode geeft beter inzicht in de problematiek van patiënten en de werkwijze leidt tot minder werkdruk en meer werkplezier in de huisartsenpraktijk.

Netwerk in de wijk

Praktijkverpleegkundige Marije van der Velden kwam net als Henk Kasbergen in 2017 bij de huisartsenpraktijk in de wijk Feijenoord werken. Haar opdracht was om het netwerk in de wijk vorm te geven en contacten te onderhouden met het wijkteam, thuiszorg, welzijnsorganisaties, politie en stadsmarinier. Dat is goed gelukt. De partijen weten elkaar en de huisartsenpraktijk beter te vinden en elke maand is er een multidisciplinair overleg. Sinds kort schuift ook de ggz daarbij aan.

De huisartsen in de praktijk hebben meer tijd per patiënt – vijftien in plaats van tien minuten – om mogelijke niet-medische problemen achter de fysieke klachten te ontdekken. Dankzij de korte lijnen naar partijen in de wijk worden mensen beter doorverwezen en sneller geholpen. De terugkoppeling met de partners in de wijk is nog niet optimaal, merkt Van der Velden op. “We hebben nog geen gedeeld systeem. Soms meldt het wijkteam wel als een traject begint of eindigt, maar dat is zeker niet standaard.”

Ook andere huisartsen in Rotterdam zijn gestart met Krachtige basiszorg. Inmiddels werken ongeveer dertig praktijken volgens deze aanpak. De praktijk in Bloemhof verzorgt regelmatig voor collega’s en er zijn regelmatig bijeenkomsten om kennis en ervaringen te delen. Deze bijeenkomsten worden ondersteund door de wijkcoördinatoren van Rijnmond Dokters, de coöperatie van, voor en door huisartsen in de regio Rijnmond. Kasbergen onderhoudt daarnaast contacten met het landelijke netwerk Krachtige basiszorg.

Zorgen over financiering

Het succes van Krachtige basiszorg in Rotterdam lijkt zich nu tegen het concept te gaan keren. Steeds meer praktijken werken met Krachtige basiszorg en doen daarvoor een beroep op extra middelen. Het totale budget is echter begrensd en daardoor is er per praktijk een lager bedrag beschikbaar. Dat geldt ook voor de praktijk in Gezondheidscentrum Bloemhof. "Daarom moeten we bezuinigen", aldus  Kasbergen. De hoop is gevestigd op een bijdrage vanuit het programma 'Meer tijd voor de patiënt' (MTVP) van Zorgverzekeraars Nederland, de LHV en InEen. “Als dat erbij komt, kunnen we doorgaan. Anders moeten we kijken hoe we het nog rond kunnen krijgen.”

Ook Nikki Makkes maakt zich zorgen over de financiering. “We hebben toch nog te maken met domeinen en schotten in de financiering. Er is nog geen structurele financiering voor de huisartsenpraktijken en we zijn afhankelijk van subsidies en de onbetaalde inzet van bevlogen dokters en mensen in de wijk. Maar de complexe vragen van patiënten beantwoorden en het netwerk onderhouden kost tijd en geld. Vanuit achterstandsgelden kunnen we dan een halve dag extra inzetten, maar daar red je het niet mee.”

Het Integraal Zorgakkoord (IZA) stemt Makkes wel hoopvol. “Veel van wat in het IZA beschreven staat, doen wij al. Domeinoverstijgende samenwerking, de juiste zorg op de juiste plek. Het is super belangrijk dat er structurele financiering komt voor Krachtige basiszorg, ook om het concept verder te verspreiden. Zodat we mensen in achterstandswijken beter kunnen helpen.”

Meer voldoening van je werk

Makkes, Kasbergen en Van der Velden roepen huisartsen en partijen in de achterstandswijken op om Krachtige basiszorg te omarmen. “Je moet het zeker doen”, zegt Van der Velden. “Het levert meer tijd op voor de patiënt, en meer plezier en voldoening in het werk. Patiënten worden er beter van, blijkt uit onderzoek.”

Kasbergen heeft enkele tips voor praktijken die met Krachtige basiszorg aan de slag willen. “Informeer je goed. Er is een landelijk netwerk en we hebben een website met veel informatie. Er is al veel ervaring opgedaan met Krachtige basiszorg en dokters en verpleegkundigen delen die ervaring graag. Dan hoef je niet alles opnieuw uit te vinden. Het netwerk levert ook nieuwe inzichten op en ideeën waar je zelf misschien niet zo snel op komt.”

Lees hier meer over Krachtige basiszorg