Sluitende ketenaanpak valpreventie in de regio Groningen

Vallen is een groot risico voor 65-plussers en kan ernstige gevolgen hebben. In het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) is daarom vastgelegd dat gemeenten tot een ketenaanpak valpreventie moeten komen. Groningen heeft als eerste regio regionaal afspraken gemaakt tussen gemeenten, zorgverzekeraar en huisartsen.

De huisarts heeft een belangrijke rol in deze ketenaanpak. Die doet bij 65-plussers met een hoog valrisico een valrisicobeoordeling. Dit is een analyse van aanwezige valrisicofactoren zodat op maat adviezen gegeven kunnen worden en interventies ingezet.

Na preventieve beweeginterventies worden 65-plussers begeleid naar een structureel sport- en beweegaanbod dat aansluit bij hun behoeften en wensen. Blijven bewegen helpt om de verbeteringen in balans en mobiliteit te behouden. Bovendien geeft het 65-plussers de kans om vitaal ouder te worden.

Veel leed door valpartijen

Ongeveer één op de drie ouderen boven de 65 jaar valt minstens één keer per jaar. Dit aantal neemt toe met de leeftijd. Circa tien procent van de valincidenten leidt tot ernstig letsel, zoals hoofdletsel of een gebroken heup. Dit kan resulteren in ziekenhuisopname of zelfs opname in een verpleeghuis. Zelfs zonder lichamelijk letsel kan een val leiden tot angst om opnieuw te vallen. Dat kan de mobiliteit, zelfstandigheid en kwaliteit van leven verminderen.

Het aantal bezoeken aan de spoedeisende hulp (SEH) door ouderen na een val is de afgelopen jaren gestegen. In 2022 waren er naar schatting 117.000 SEH-bezoeken door valincidenten onder 65-plussers. In dat jaar overleden bijna 6000 Nederlanders door een valongeval. Het merendeel van hen was 80 jaar of ouder.

Ketenaanpak van vier stappen

De ketenaanpak valpreventie is een gestructureerde aanpak om valincidenten bij thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder te voorkomen. De regionale werkwijze bestaat uit vier stappen:

Regionale samenwerking

Binnen het netwerk Gezond Groningen hebben de tien gemeenten, huisartsencoöperatie DokNoord en zorgverzekeraar Menzis regionale samenwerkingsafspraken gemaakt over de invulling van de keten voor 65-plussers met een hoog valrisico. De partijen hebben aanvullend op die afspraken het landelijke stroomschema aangepast aan de regionale afspraken. Professionals kunnen hierin inwoners doorverwijzen naar de huisarts. Op 24 oktober 2024 ondertekenden de drie partijen de samenwerkingsafspraken over de uitvoering van de ketenaanpak voor 65-plussers met een hoog valrisico.

Anna Bakker is adviseur publieke gezondheid bij GGD Groningen en regionale trekker van de ketenaanpak. “Gemeenten gaan inwoners van 65 jaar en ouder benaderen en vragen mee te doen aan een valrisicotest”, vertelt ze. “Aan de hand van een aantal vragen en een looptest worden 65-plussers ingedeeld in drie categorieën: laag, matig en hoog valrisico. Afhankelijk van de hoogte van het valrisico worden vervolgens valpreventieve beweeginterventies ingezet.”

Mensen met een laag valrisico krijgen voorlichting over hoe ze vitaal ouder kunnen worden, bijvoorbeeld door te letten op wat je eet en door regelmatig te bewegen. 65-plussers met een matig en hoog risico krijgen die voorlichting ook, en kunnen daarnaast deelnemen aan een valpreventieve beweeginterventie. De 65-plussers met een matig valrisico of een hoog valrisico zonder onderliggend lijden krijgen deze interventies aangeboden vanuit het sociaal domein.

Valrisicobeoordeling door de huisarts

Als uit de valrisicotest een hoog valrisico blijkt, dan wordt iemand doorverwezen naar de huisarts voor een valrisicobeoordeling. Hiervoor is een uniforme verwijsbrief voor de hele regio opgesteld. De huisarts gaat na wat de oorzaken zijn van het verhoogde valrisico en of er sprake is van ‘onderliggend lijden’. Met andere woorden, of het valrisico wordt veroorzaakt door onderliggende medische aandoeningen. Bij deze groep ouderen is het belangrijk meer zorg op maat te geven. Voor deze groep is de valpreventieve beweeginterventie verzekerde zorg.

Dat huisartsen die rol in Groningen op zich nemen, spreekt niet vanzelf. Zorginstituut Nederland heeft de valrisicobeoordeling in de ketenaanpak valpreventie weliswaar toegewezen aan de huisartsen en praktijkondersteuners ouderenzorg, maar de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) heeft het standpunt ingenomen dat dit geen primaire taak van de huisarts is. Huisartsen ervaren al een hoge werkdruk en zitten niet te wachten op nog meer werk. Bovendien is het onzeker hoe groot de toestroom van 65-plussers zal zijn.

Huisartsen pakken rol in Groningen

DokNoord (de regionale huisartsenorganisatie) heeft ervoor gekozen om toch haar verantwoordelijkheid te nemen in de ketenaanpak, vertelt Romeo Stroosma, projectleider chronische zorg bij DokNoord. In samenspraak met Menzis is op basis van de drie richtlijnen uit de duiding van het Zorginstituut een checklist opgesteld die volgens de betrokkenen zorgvuldig én doelmatig is. Door de valrisicobeoordeling in te bedden in het protocol ouderenzorg hopen de huisartsen de extra tijdsinvestering binnen de perken te houden.

“Uiteindelijk moet blijken of alle individuele huisartsen hier gevolg aan geven”, zegt Stroosma. “De valrisicobeoordeling is immers voor huisartsen een facultatieve prestatie. Het hangt samen met hoe de gemaakte samenwerkingsafspraken in de praktijk uitpakken. Onze leden kunnen de checklist straks vinden in het zorgplatform VIPLive. Zo maken we de uitvoering van de valrisicobeoordeling zo eenvoudig en toegankelijk mogelijk.”

Valpreventieve beweeginterventies

Afhankelijk van het resultaat van de valrisicobeoordeling worden 65-plussers doorverwezen naar valpreventieve beweeginterventies in het sociaal domein of naar valpreventieve beweeginterventies bekostigd vanuit de Zorgverzekeringswet. De Groningse ketenaanpak gebruikt de valpreventieve beweeginterventies In Balans, Vallen Verleden Tijd en Otago. Gemeenten kunnen GALA-middelen inzetten voor het opsporen van het valrisico, het geven van voorlichting over valrisicofactoren en de inzet van beweeginterventies voor inwoners met een matig of hoog valrisico zonder onderliggend lijden.

Lerende aanpak

De komende periode moet blijken hoe goed de ketenaanpak werkt. “We hebben ervoor gekozen om met elkaar samenwerkingsafspraken te maken over de regionale aanpak”, zegt Froukje Zeijl, projectmanager preventie bij Menzis. “Onder meer over hoe gemeenten op een uniforme manier kunnen toeleiden naar de huisartsen en eventueel kunnen terugverwijzen naar het sociaal domein.

“De komende tijd zullen we met elkaar gaan ervaren hoe dit werkt. Het is immers een lerende aanpak. Er is een domeinoverstijgende werkgroep en we hebben regelmatig een overleg van lokale coördinatoren van de verschillende gemeenten waarin we dit monitoren en oppakken.

"Als er knelpunten zijn waar we niet uitkomen, dan kunnen we die opschalen naar de bestuurlijke trekkers van actielijn 2 onder Gezond Groningen: manager zorg regio Noord Josine van ’t Klooster van Menzis en wethouder Manouska Molema van Groningen. Die zijn zeer betrokken bij dit traject.”

Aansluiten bij Gezond Groningen

De betrokkenheid van de bestuurders is een belangrijke factor in de totstandkoming van de samenwerkingsafspraken van de regionale ketenaanpak valpreventie, aldus Zeijl. Die betrokkenheid komt voort uit de provinciale netwerksamenwerking binnen Gezond Groningen. Dit is een netwerk van partners uit het sociale en het medische domein die toewerken naar ‘Gezonde Groningers en Gezonde Zorg’.

Gezond Groningen pakt regionale opgaven gezamenlijk op en investeert in een efficiënte manier van werken. Onder Gezond Groningen vallen vijf actielijnen. Een van die actielijnen is ‘preventie en samenleving’. De ketenaanpak valpreventie valt in deze actielijn, net als andere ketenaanpakken zoals overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen en de ketenaanpak kansrijke start.