Toekomstagenda Gehandicaptenzorg

Kennisontwikkeling en kennisdeling over mensen met een complexe zorgvraag draagt bij aan betere ondersteuning en daarmee aan een betere kwaliteit van leven. Daarom gaat de Toekomstagenda een adequate kennisinfrastructuur opzetten voor mensen met een ernstige verstandelijke beperking en gedragsproblematiek (EVB+) en voor mensen met een licht verstandelijke beperking en gedragsproblematiek (LVB+). Ontwikkelen, delen en borgen van kennis staat hierin centraal.

De Toekomstagenda wil dat iedereen, dus ook mensen met een complexere zorgvraag, toegang heeft tot kwalitatief goede en passende zorg. Hier gaan we ons verder voor inzetten. Belangrijke randvoorwaarden zijn: voldoende beschikbare passende plaatsen, voldoende bekwaam personeel, de juiste expertise en adequate financiering.

Door op tijd de juiste zorgvraag vast te stellen, voorkomen we dat mensen te lang rondlopen met hun zorg- en ondersteuningsvraag. Dan kunnen we hen eerder helpen en escalatie en crisis voorkomen.

We willen dat mensen met een LVB de zorg of ondersteuning krijgen die hen helpt, zonder dat ze last hebben van de ingewikkelde organisatie van de zorg. Door de plannen en acties die onder dit speerpunt vallen uit te voeren, willen we bereiken dat mensen met een LVB minder last ervaren van de soms lastige organisatie van zorg en welzijn in verschillende wetten en stelsels.

Na het afronden van school moeten er mogelijkheden zijn voor mensen met een LVB om zich te kunnen blijven ontwikkelen op een manier die bij hen past. Met de plannen die onder dit speerpunt vallen, zorgt de Toekomstagenda ervoor dat mensen met een LVB als ze dat willen, door kunnen leren en zichzelf kunnen blijven ontwikkelen.

Mensen met een LVB willen zich welkom en begrepen voelen. Dat vraagt bewustwording bij mensen en organisaties die in aanraking komen met mensen met een LVB. Zij moeten weten wat een LVB is, hoe ze die kunnen herkennen en wat ze kunnen doen om de zorg, ondersteuning en dienstverlening beter op mensen met een LVB te laten aansluiten. De Toekomstagenda zet zich hiervoor in. Een belangrijk aspect hierbij is het betrekken en inzetten van ervaringsdeskundigen.

Als je weet dat iemand een LVB heeft, moet je ook weten wat je kunt doen om diegene goed te helpen. Er is al veel kennis beschikbaar, maar niet iedereen weet deze kennis te vinden of te benutten. Daarom stimuleren we het ontwikkelen, delen en bundelen van kennis over LVB.

Soms heeft iemand met een levenslange en levensbrede beperking langdurig behoefte aan zorg of ondersteuning vanuit de Wmo. Voor deze mensen is het belangrijk dat ze niet steeds opnieuw moeten aantonen dat ze een blijvende beperking met een ondersteuningsbehoefte hebben. Daarom zetten we er met gemeenten op in om de ‘passende beschikkingsduur’ tot norm te maken. Dat betekent dat gemeenten meer onderscheid maken in de duur van de beschikkingen die ze afgeven. En dat ze bij een stabiele ondersteuningsbehoefte een beschikking voor langere tijd afgeven.

Het is belangrijk om de zorg en ondersteuning zo in te zetten dat deze op de ontwikkeling van de persoon is gericht en dat ook diens omgeving en naasten wordt gezien en gehoord. Daarnaast willen we voorkomen dat de zorgbehoefte onnodig verergert, waardoor mensen zwaardere vormen van zorg en ondersteuning nodig hebben. Bijvoorbeeld door het inzetten van levensloopbegeleiding. Of tijdige en goede ondersteuning van mantelzorgers om overbelasting te voorkomen.

We willen kennis over mensen met een levenslange en levensbrede beperking beschikbaar en vindbaar maken voor iedereen die met deze diverse groep werkt. Dit moet ertoe leiden dat beleidsmedewerkers bij gemeenten de benodigde kennis en kunde hebben om in beleid rekening te houden met deze groep. En dat professionals die de toegang tot zorg of ondersteuning organiseren, meer handvatten krijgen om mensen met een levenslange en levensbrede beperking te herkennen en hun behoefte aan ondersteuning te beoordelen.

We willen op verschillende manieren de kwaliteit van de cliëntondersteuning verbeteren. Zo moet het inwoner- en cliëntperspectief meer centraal staan, willen we cliëntondersteuning meer levensbreed en domeinoversteigend organiseren. Daarom is het ook belangrijk dat we de cliëntondersteuning beter laten aansluiten bij de vraag van mensen met een beperking én hun naasten.

Cliëntondersteuning wordt aangeboden vanuit twee zorgwetten. Vanuit de Wlz voor mensen met een Wlz-indicatie en vanuit de Wmo voor alle andere mensen. Met name mensen met een complexe of levenslange hulpvraag en hun naasten hebben behoefte aan iemand die domeinoverstijgend met hen meedenkt. VWS gaat met zorgkantoren en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) in gesprek over hoe we de overgang van Wmo- en Wlz-cliëntondersteuning kunnen verbeteren.

Uit onderzoek blijkt dat een groot deel van de mensen met een beperking, maar ook professionals, zoals huisartsen en wijkverpleegkundigen, niet weten dat er onafhankelijke cliëntondersteuners bestaan. Omdat het belangrijk is dat een cliëntondersteuner waar en wanneer nodig tijdig kan worden ingezet, willen we de bekendheid en vindbaarheid van cliëntondersteuners bij professionals vergroten, zodat zij cliënten op het bestaan kunnen wijzen.

Afgelopen jaren kregen 450 mensen met een beperking en hun naasten gespecialiseerde cliëntondersteuning, aangeboden vanuit 5 pilots van het programma Volwaardig Leven. De mensen om wie het gaat zijn aangewezen op intensieve, complexe en vaak levensbrede zorg en ondersteuning. De Toekomstagenda wil deze vorm van ondersteuning voorzetten in een landelijke regeling.

Voor zorgorganisaties die aan de slag willen met technologie is de InnovatieRoute ontwikkeld. De InnovatieRoute is gebaseerd op wetenschappelijke en praktische kennis uit de sector. De InnovatieRoute helpt projectleiders bij het succesvol implementeren en borgen van technologie.

Organisaties die hulp nodig hebben bij het gebruik van de InnovatieRoute kunnen een beroep doen op het programma Innovatie-impuls 2. Dit programma ondersteunt door het aanbieden van implementatieadviseurs, het organiseren van kennisnetwerken en het ondersteunen van implementatie in de regio.

Het gebruik van zorgtechnologie genereert een schat aan data. Deze data kan gebruikt worden om de zorg en ondersteuning te verbeteren. Met het programma Leren Werken met Data helpen we de sector op weg met het gebruik van deze data.

We willen dat de sector meer inzicht krijgt in de effecten van het gebruik van data op de kwaliteit van de zorg en ondersteuning. Zo kunnen zorgaanbieders bewuster kiezen voor de manier waarop zij data gebruiken om de zorg te optimaliseren. Daarnaast helpen we organisaties om de eerste stappen te zetten op het gebied van data en het creëren van de juiste randvoorwaarden.

Naast het gebruik van data krijgt de sector in de toekomst ook te maken met andere technologische ontwikkelingen. Ontwikkelingen met effect op het leven van mensen met een beperking of de manier waarop zorg en ondersteuning wordt georganiseerd. De technologiescouts gaan in gesprek met ontwikkelaars van technologie, zorgorganisaties én cliënten om te zorgen dat de stem van de cliënt bij de ontwikkeling en implementatie van nieuwe technologie geborgd wordt.

Als technologie een steeds grotere rol gaat spelen in het zorgproces, moeten we ons ook richten op de medewerker van de toekomst. Het gaat dan om medewerkers die goed toegerust zijn om hun vak uit te oefenen. Daarbij maken ze niet alleen gebruik van technologie, maar ervaren zij die technologie als ondersteunend aan hun werk. Om dit te bereiken organiseren we lesprogramma’s op het mbo en hbo over de meerwaarde van technologie. De lessen worden gegeven door ervaringsdeskundigen. Daarnaast hebben we aandacht voor digivaardigheden.

Technologische innovaties gaan vaak hand in hand met sociale innovaties. Een project dat zich volledig richtte op sociale innovaties was Vernieuwingstraject Begeleiding à la carte; één van de onderdelen uit het programma Volwaardig Leven. Met de Toekomstagenda willen we de waardevolle kennis die dit project heeft opgeleverd verder verspreiden en doorontwikkelen. Daarnaast willen we de effecten van sociale innovaties nog beter in beeld brengen, zodat betrokken sectorpartijen ze kunnen gebruiken in hun beleid.

We willen zorgen voor een betere aansluiting van het onderwijs op de praktijk, zodat studenten een realistischer beeld krijgen hoe het is om te werken in de gehandicaptensector. Daarnaast willen we het werken in de gehandicaptensector aantrekkelijker maken. 

Om medewerkers te behouden is het van belang dat het beroep zich blijft ontwikkelen. We zetten in op het verstevigen van de positie van professionals. Onder andere door het opleiden van ambassadeurs gehandicaptenzorg die staan voor hun vak en vanuit hun praktijk een realistisch beeld uitdragen van het werken in de gehandicaptenzorg.

Pilot beroepsregistratie

Daarnaast is in 2023 een pilot tot beroepsregistratie gestart. Deze pilot wordt uitgevoerd om ervaring op te doen met het vergroten van binding aan de professie en behoud voor het vak, en met het effect op actief werken aan de (eigen) professionele ontwikkeling. Bekeken wordt of beroepsregistratie een positieve uitwerking heeft en wat het concreet oplevert.

Verder is er een beroepscode en waardenkompas ontwikkeld voor sociaal werkers/begeleiders in de gehandicaptenzorg. De volgende stap is dat de hele beroepsgroep bekend raakt met deze professionele standaard en daar ook naar gaat handelen.

Goede gewoontes voor goed werk

Belangrijk om medewerkers te behouden voor het werk zijn goed werkgeverschap is, ruimte voor eigen regie, doorontwikkeling en voldoende aandacht voor en begeleiding van nieuwe medewerkers. Dit is gestimuleerd via regionale bijeenkomsten en een landelijke inspiratiesessie met als eindresultaat een kaartenset aan goede gewoontes voor goed werk. Zorgaanbieders en medewerkers kunnen hier hun voordeel mee doen om het gesprek over goed werk en wat daarvoor nodig is intern te voeren en te verbeteren.

Tot slot: als het gaat om anders werken en anders organiseren, zijn er talloze voorbeelden te vinden in de Toekomstagenda. Die voorbeelden gaan we delen op het congres van de Toekomstagenda in 2025.

Ook voor dit speerpunt richten we ons op verschillende onderwerpen. Zo willen we een duidelijker beeld krijgen van welke functies en beroepen er in de gehandicaptenzorg allemaal zijn, hoe deze functies en beroepen zich tot elkaar verhouden en elkaar optimaal kunnen aanvullen en hoe de doorgroeimogelijkheden eruitzien. Zo’n inventarisatie kan onder meer helpen bij de vraag of we momenteel de juiste beroepen (en carrièreperspectieven) hebben in de gehandicaptenzorg.

Verder willen we beter gebruikmaken van ervaringsdeskundigheid van het netwerk van iemand met een beperking. Want ook het netwerk kan in de zorg voor de persoon met een beperking rollen vervullen. Hierover gaan we graag het gesprek aan met ervaringsdeskundigen, hun netwerk en professionals.

Tot slot hebben we voor de sector gehandicaptenzorg een regionale aanpak ontwikkeld. Doel daarvan is het regionaal verbeteren van samenwerking om de beweging naar toekomstbestendige gehandicaptenzorg te versterken.